Opis: | Obecnie cmentarz woj. stanowi jedną całość z cmentarzem parafialnym. Pierwotne mogiły ziemne kryte darnią nie są czytelne gołym okiem. Teren porośnięty rzadkim starodrzewem, bez poszycia. Jedyne istniejące do dziś kamienne nagrobki (Mędlowski Jan, Bauer Karl) zostały wzniesione przez rodziny poległych po utworzeniu cmentarza. Pomnik w centrum cmentarza został całkowicie zniszczony w okresie PRL. Zgodnie z informacją na nagrobku, Lt. dRes Karl Bauer z 1 k.u.k. FJB bezimiennie spoczywa w którymś z grobów masowych cmentarza, jego nazwisko nie występuje na kartach ewidencyjnych grobów ani na listach strat z tego okresu. Jego pochówek późną jesienią 1914 r. potwierdzają jednak miejscowe relacje z epoki.
Pierwsze pochówki wojenne w rejonie późniejszego cmentarza wojennego w Rozwadowie miały miejsce wczesną jesienią 1914 r. Następne liczne pochówki wiązały się z bitwą nadsańską, toczącą się w całym regionie przez dwie ostatnie dekady października 1914 r. W okresie lato-jesień 1915 r. na cmentarzu grzebano głównie żołnierzy zmarłych z ran i chorób w tutejszych szpitalach polowych oraz ekshumowanych poległych z walk jesiennych 1914 r. w okolicach Rozwadowa – ci ostatni w większości pozostają niezidentyfikowani. Prawdopodobnie do końca 1915 r. cmentarz został urządzony, do prac wykorzystywano jeńców rosyjskich, potem jeszcze sporadycznie dokonywano tu pochówków, głównie zmarłych jeńców.
Pochowano tu 890 żołnierzy, z czego 566 żołnierzy austro-węgierskich, 285 żołnierzy rosyjskich i 6 żołnierzy niemieckich w 354 grobach (302 pojedyncze i 52 zbiorowe), dziś w większości niezidentyfikowanych. Pierwotny obszar cmentarza wynosił 3863 m2, cmentarz miał drewniane ogrodzenie, w jego centralnej części wzniesiono wysoki na ok. 5 metrów betonowy pomnik w kształcie krzyża, na kilkustopniowym fundamencie ozdobionym orłem Habsburgów i dwujęzycznym napisem Den tapferen Helden/Mężnym Bohaterom. Mogiły wykonano jako ziemne, pokryte darnią z drewnianymi krzyżami katolickimi bądź prawosławnymi, z tabliczkami z danymi o pochowanych. Dziś nie są już czytelne gołym okiem. Ostatni oryginalny krzyż rozsypał się około 2004 r. W okresie II wojny światowej cmentarz utrzymywany był nadal w dobrym stanie, dokonywano na nim pochówków poległych żołnierzy walczących stron. Proces dewastacji cmentarza nastąpił zwłaszcza w okresie lat siedemdziesiątych XX stulecia.
Wśród nieznanych dziś poległych z jesieni 1914 r. znaczną grupę stanowią żołnierze polskojęzycznych 17 pp Ldw „Rzeszów” i 34 pp Ldw „Jarosław” (listy poległych obu pułków za październik 1914 r. obejmują odpowiednio po 28 i 8 nazwisk). Kolejną liczną grupą bezimiennych poległych są cesarscy strzelcy tyrolscy z 3 i 4 TKJR (co najmniej 85 poległych), a ze strony rosyjskiej zwłaszcza 182 Grochowskiego i 183 Pułtuskiego pp, rekrutowanych w części z obszaru Królestwa Polskiego.
Zachowało się jedynie 109 kart ewidencyjnych grobów żołnierzy armii państw centralnych i 35 kart ewidencyjnych żołnierzy armii rosyjskich. Materiał ten zawiera informacje o dacie pochówku lub ekshumacji, co w żadnym razie nie odnosi się do daty śmierci, choć może się z nią pokrywać w wypadku zmarłych z ran w rozwadowskich cmentarzach.
Zamieszczona poniżej lista została opracowana za zgodą autorki na podstawie: Aneta Garanty, Nekropolia wojenna w Rozwadowie w: I Wojna Światowa nad Sanem. Wyd. Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, 2014.
[foto: Karol Karbarz, Tomasz Nowakowski] |