| Opis: | Niemiecka nazwa Rudabrück.
Jesienią 1914r w lasach w pobliżu Rudzkiego Mostu (dzisiaj dzielnica Tucholi) założono duży obóz jeniecki. Przebywali w nim żołnierze wielu narodowości: Rosjanie, Ukraińcy, Polacy, Rumuni, Francuzi, Anglicy i nawet Amerykanie. Budowali go sami jeńcy. Jerzy Szwankowski podaje w Tygodniku Tucholskim „…należy przypuszczać, iż pierwsi jeńcy rumuńscy przybyli do niemieckiego obozu w Tucholi w październiku 1916. Przebywali tu do końca 1917r, kiedy to przeniesiono ich, prawie wszystkich, do obozu w Czersku. Według zachowanych dokumentów, pierwszym zmarłym w Tucholi (31.X.) żołnierzem rumuńskim był Georgi Antei. Dane archiwalne wskazują, że w sumie na cmentarzu obozowym spoczywają szczątki 2471 Rumunów. Wszyscy znani są z imienia i nazwiska, dla większości podano wiek, imiona rodziców, stan cywilny, wyznanie, miejsce zamieszkania, stopień wojskowy i przynależność wojskową. Przyczyną zgonów były przede wszystkim różnego rodzaju choroby oraz niedożywienie(…) obowiązywało racjonowanie żywności, wprowadzono dni, a nawet tygodnie bezmięsne, maks.temp. w pomieszczeniach mieszkalnych ustalono urzędowo na 18°C, do codziennego menu wprowadzano szereg namiastek (…)”
Na samym cmentarzu znajdującym się po prawej stronie drogi nr 240 w kierunku Świecia żadnych nazwisk nie umieszczono. Dobrze oznaczony dojazd śródleśną, bitą drogą doprowadza nas do 3 miejsc pamięci: cmentarza z lat 1914-1918, cmentarza z lat 1920-1921 oraz pomnika pomordowanych jesienią 1939r.
Na „starym” cmentarzu jenieckim z lat 1914-18 mogiły ziemne zaznaczone są śladowo. Nie ma już żadnych krzyży ani tabliczek nagrobnych. Wyznaczony niewielki zadbany i wyremontowany teren oznaczony jako Miejsce Pamięci. Centralne jego miejsce zajmuje pomnik powstały już w 1917r. (odsłonięty w listopadzie 1917 i odnowiony w ostatnich latach). Obelisk w całym tego słowa znaczeniu ekumeniczny zwieńczony jest z czterech stron symbolami wiary: krzyżem katolickim, krzyżem prawosławnym, muzułmańskim półksiężycem i symbolem judaizmu - gwiazdą Syjonu. Na jego ścianach umieszczono napisy w językach: rumuńskim, rosyjskim, polskim i niemieckim „ Wojenni jeńcy swoim towarzyszom 1914-1918”. W pobliżu pomnika dwie tablice informacyjne podające nie do końca zbieżne dane. Inskrypcja na nowej tablicy informuje:
Cmentarz jeńców wojennych 1914-1921.
Na cmentarzu pochowano około 5130 jeńców różnych narodowości.
3760 żołnierzy w 313 grobach zbiorowych z lat 1914-1914
w tym
1289 żołnierzy armii rosyjskiej – Rosjan, Ukraińców, Polaków i innych narodowości (1914-1919)
2471 żołnierzy armii rumuńskiej (1916-1917)
2 żołnierzy ukraińskiej halickiej armii w grobach pojedynczych z 1920 r
około 1370 żołnierzy armii czerwonej w 52 grobach zbiorowych z lat 1920-1921
Inskrypcja ze starszej tablicy:
Cmentarz jeńców wojennych z lat 1914-1918.
Na obszarze 1 ha w 383 mogiłach zbiorowych i 15 pojedynczych spoczywa 3844 Rosjan, Rumunów, Polaków i Niemców z obozu jenieckiego założonego przez władze pruskie. Na obelisku napis w czterech językach o treści Wojenni jeńcy Polacy swoim Towarzyszom 1914-1918.
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI !
Upamiętnienie odnowiono we wrześniu 1990.
Obok pomnika ułożono w jednym miejscu nieduże betonowe (i bardziej współczesne lastrikowe) odlewy w kształcie krzyży z umocowanymi na nich emaliowanymi tabliczkami. Napisy na tabliczkach podają numer kwatery, lata pochówku i narodowość. Całość zadbana. |
